درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: صحیح و اعم

نظر مرحوم آخوند مبنی بر قول صحیحی را بیان نمودیم، فلذا این که برخی مانند امام خمینی بر آخوند اشکال نموده‌اند که این که آخوند معتقد است نماز بر معراج مومن، یا نهی از فحشا و منکر، و یا عمود دین وضع شده است، این موارد سه امر مختلف است و باید قائل شویم نماز مشترک لفظی است، در حالی که نماز مشترک لفظی نیست.

این اشکالات بر آخوند وارد نیست، زیرا وی نفرموده است که صلاه بر معراج مومن، یا نهی از فحشا و منکر، و یا عمود دین وضع شده است بلکه ایشان فرموده است که صلاه بر یک چیزی وضع شده است (و آن چیز را هم نمی‌دانیم) و مواردی مانند معراج مومن، یا نهی از فحشا و منکر، و یا عمود دین جزو آثار آن چیز است.

اشکال اول: این که گفته شده صلاه بر نهی فحشا و منکر وضع شده است، آیا منظور نهی بالقوه است یا نهی بالفعل است؟ اگر نهی صلاه از فحشا و منکر بالفعل باشد، بایستی بپذیریم نماز صحیح هم نهی از فحشا و منکر ندارد، چه رسد به نماز اعم. اگر هم نهی صلاه از فحشا و منکر بالقوه باشد معنای چنین کلامی این است که صلاه بر اعم وضع شده است.

اشکال دوم: این که گفته می‌شود صلاه ناهی از منکر است، اگر مراد این باشد که هر جزء به صورت مستقل نهی از منکر می‌کند (مثلا رکوع خودش نهی از یک فحشا میکند، سجده هم خودش نهی از یک منکر می‌کند و هکذا...) در چنین فرضی بین اجزاء نماز هیچ جامعی وجود ندارد (زیرا هر جز به صورت اختصاصی یک کاری را مرتکب می‌شود.) اگر نیز مراد این باشد که مثلا هر کس بخواهد نماز بخواند از شرایط صحت نمازش این است که باید از نجس دوری کند، و این دوری از نجس، مصداق نهی از فحشا باشد، یا مثلا این که از شرایط صحت نماز، حلال بودن لباس است، فلذا انسان از حرام دوری می‌کند و این دوری از حرام مصداق نهی از فحشا و منکر است و .... فلذا اقتضای شرایط نماز، دوری انسان از فحشا و منکر است. یا این که نهی صلاه از فحشا و منکر را این گونه معنی نماییم، که صلاه نهی از فحشا و منکر می‌نماید یعنی صلاه درجه‌ای برای انسان ایجاد می‌کند که هر کس این درجه‌ی کمال را داشت، گناه نمی‌کند. طبق این تعریف نیز جامعی بین افراد صلاه صحیح نداریم.

اشکال سوم: فرض نماییم همه‌ی فرمایشات مرحوم آخوند درست باشد و کلمه‌ی نماز بر معراج مومن یا نهی از فحشا و منکر و .... وضع شده است، اما هیچ وقت عرف چنین برداشتی را از "اقیموا الصلاه" ندارد بعباره اخری این حرف‌ها تحلیل عقلی است و عرف با آن بیگانه است.

ایتدا پاسخ اشکال سوم را بیان می‌نماییم، سپس پاسخ دو اشکال اول را بیان می‌کنیم. پاسخ اشکال سوم این است که در این اشکال، بین موضوع له کلمه و تحلیل موضوع له خلط شده است. ما در بحث حقیقت شرعیه و یا بحث صحیح و اعم نمی‌خواهیم موضوع له کلمه را بررسی نماییم، بلکه می‌خواهیم معنای موضوع له را تحلیل نماییم. موضوع له کلمه که نماز با اجزا و ارکان و شرایط باشد، مشخص است، لیکن زمانی که می‌بینیم مصادیق خارجی این کلمه با هم تفاوت دارد (یکی با وضو است، یکی بی وضو است، یکی شکسته، یکی کامل و ....) وقتی می‌خواهیم این موارد را تحلیل نماییم که چگونه با وجود اجزا و ارکان و شرایط مصادیق با هم تفاوت دارند و همه نیز صلاه هستند، این تحلیل را وضع شدن صلاه بر نهی بودن از فحشا و منکر می‌گویند نه این که لغت را معنا نمایند. این که آیت الله خوئی می‌فرماید عرف نمی‌فهمد و باید بفهمد، این مربوط به موضوع له است نه این که متعلق به بحث تحلیل وضع باشد. (تحلیل معنای لغوی ربطی به عرف ندارد.)