درس خارج اصول استاد احمد عابدی

اختلاف حرف و اسم این‌گونه بود که دارای وضع عام، موضوع له عام، و مستعمل فیه عام بودند. و فقط تفاوتشان در لحاظ بود، که اسم را مستقلاً و حرف را به صورت آلی لحاظ می کنند. مرحوم آخوند فرق خبر و انشا را همینگونه می داند که هر دو برای نسبت وضع شده اند، و نسبت یک وضع کلی است. یعنی موضوع له عام است، فقط فرق خبر و انشاء اینست که اگر نسبت ثبوت شیء لشیء، به داعی وقوع خارجی باشد، به داعی حکایت از خارج باشد، به آن خبر می گویند، و اگر نسبت شی به شی، به داعی ایجاد باشد به آن انشاء می گویند، پس وضع و موضوع له و مستعمل فیه یک چیز است و فقط تفاوتشان به داعی متکلم است. ثمره این بحث هم اینست که هرگاه یک مطلبی را در آیه یا روایتی دیدیم و بخواهیم تعیین کنیم که خبر است یا انشاء، هیچ تفاوتی نمی‌کند. به عنوان نمونه در نهج البلاغه آمده است:

"من ترك قول لا أدري أصيبت مقاتله"[1]

اگر معنی آن اینست که کسی که نمی دانم را ترک کرده است مرگ بر او باد، این انشاء است، اما اگر معنی آن اینست که چنین کسی به مقتل خود می‌رسد، این خبر خواهد بود. طبق نظر مرحوم آخوند، خبر و انشاء تفاوتی ندارد، و باید انگیزه ی متکلم را بدانیم، که ما نیز انگیزه و داعی متکلم را نمی دانیم، فلذا حمل بر خبر می‌کنیم. (البته طبق نظر حضرا استاد عابدی، این کلام نفرین است و انشا می‌باشد و اصلا خبر نیست.)

آیت الله خویی به این فرمایش مرحوم آخوند در کفایه اشکال کرده، و فرموده‌اند: "خبر و انشا، موضوع له متفاوتی دارند، و مثل اسم و حرف نیستند. اینکه می گویند انشا برای ایجاد است، اگر منظور، ایجاد خارجی و تکوینی باشد، هیچ چیزی با قول ایجاد تکوینی خارجی ندارد، ایجاد تکوینی اسباب خود را دارد و با قول محقق نمی شود، اگر هم منظور ایجاد اعتباری باشد، ایجاد اعتباری کم مؤونه است و هر چه کم مؤونه باشد با اراده‌ی نفسانی ایجاد می شود و نیازی به قول ندارد. پس انشاء برای ایجاد نیست." سپس آیت الله خویی می فرماید: "درست اینست که خبر برای حکایت نسبت وضع شده است و وضعش برای خود نسبت نیست. حکایت نسبت قابلیت اتصاف به صدق و کذب دارد، بر خلاف خود نسبت که چنین اتصافی در آن ممکن نیست." بنابر این خبر برای حکایت نسبت وضع شده است، در حالی که انشا برای خود نسبت وضع شده است، فلذا معنای خبر و معنای انشاء، متفاوت است.