درس خارج اصول استاد احمد عابدی

موضوع: موضوع علم اصول

کلام در باب موضوع علم اصول بود. برخی گفته اند که علم اصول علمی است که از مُأَمِّنْ (تأمین کننده، امنیت دهنده‌ی از عقاب) بحث می کند که چه چیزی انسان را در آخرت از عقاب مصون نگه می‌دارد. که این همان غرض علم اصول است؛ غرض هر علمی معلول آن علم است و بایستی یک علتی وجود داشته باشد که آن غرض و یا معلول را تامین و ایجاد کند.

اصولیونی مانند مرحوم آخوند یا مرحوم اصفهانی قائل هستند که اصول موضوع می خواهد، و لیکن عنوانش را نمی‌دانیم. برخی گفته اند عنوان هم نمی‌خواهد، برخی مانند امام خمینی حتی قائل شده‌اند علم موضوع نمی خواهد. اشکالی که به این بزرگان وارد است، اینست که خاستگاه عنوان (مفهوم،لفظ) در ذهن است، یعنی یک موجود ذهنی است. اما غرض مترتب بر علم، یک موجود خارجی است؛ و یک امر اعتباریِ ذهنی نمی‌تواند علت یک امر حقیقیِ خارجی باشد.

آیت الله بروجردی در مورد موضوع علم اصول فقه فرموده است: "الحجت فی الفقه"، اصول از چیزی بحث می کند که در فقه، دلیل می باشد. به این فرمایش حضرت آیت الله بروجردی، چند اشکال شده است که آن ها را بررسی و مرور می‌کنیم؛

اشکال بعدی که مطرح است، این که اصلا یک وجود یک جامع بین موضوعات مسائل علم اصول، محال و غیر ممکن است. به عنوان نمونه یکی از مسائل علم اصول سنت (قول و فعل و تقریر) معصوم است و فعل و قول و تقریر سه امر متباین هستند که هیچ جامعی بین آن‌ها وجود ندارد.

به نظر ما، موضوع علم اصول را می توان این گونه تعریف نمود: "موضوع علم اصول عبارت است از امور عقلائی، یا شرعی که در عملیات استنباط احکام، به کار گرفته می شود." زمانی که امور عقلایی و شرعی با هم آورده شود، تمام مسائل اصل فقه را شامل می‌شود. البته اشکالی که مطرح می شود اینست که ادبیات و رجال نیز در استنباط احکام به کار گرفته می شود و آیا این ها نیز جزو علم اصول فقه هستند؟ در پاسخ در مورد ادبیات بیان می‌کنیم که بخش‌هایی که در استنباط قرار می گیرد جزو علم اصول است، و بخش‌هایی که در استنباط احکام به کار نمی‌رود، شامل علم اصول نیست. اما این تعریف شامل رجال نمی شود، زیرا رجال اصلا علم نیست، بلکه رجال فن است.