درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: نقد کشف اللثام

مقـدمـه: در کشف اللثام آمده است اگر معصوم نماز جمعه را اقامه کند، هم اقامه نماز واجب است و هم حضور واجب است. اما وقتی امام معصوم حضور ندارد، نماز جمعه واجب عینی نیست. یعنی هم اقامه واجب نیست و اگر هم اقامه واجب باشد، حضور واجب نیست.

مستند فتاوی کشف اللثام: مرحوم فاضل هندی می‌فرماید این که در زمان غیبت اقامه نماز جمعه واجب عینی نیست، به سه دلیل است؛ اصل و اجماع و روایات.

اصل بدین صورت که شک داریم نماز جمعه واجب است یا خیر، اصل بر عدم آن است. اجماع هم بر این قائم شده که اقامه جمعه در غیبت واجب نیست. و ظاهر برخی روایات هم بر عدم وجوب جمعه است. مثل روایتی که امام به زراره می‌فرماید حیف است تو بمیری و نماز جمعه نخوانده باشی، یعنی اصحاب ائمه نماز جمعه نمی‌رفته‌اند.

سپس فاضل هندی خودش می‌فرماید اجماع که نداریم. اصل هم معارض دارد. روایات هم دلیل نمی‌شود.

توضیح نظرات فاضل هندی: توضیح فرمایش ایشان بدین صورت است که در مورد اصل که ایشان فرمود اصل عدم وجوب عینی بودن نماز جمعه است، این اصل یا باید اصالت البرائت باشد یا باید استصحاب عدم ازلی باشد.

اما این مطالب درست نیست، اگر بگویید یک اصل هست که می‌گوید نماز جمعه واجب نیست و یک اصل هم بر وجوب نماز جمعه وجود دارد، این دو اصل، یکی لفظی و دیگری اصل عملی است و این دو با هم تعارض نمی‌کنند و اصل عملی ورود بر اصل عملی دارد و با هم تعارضی نخواهند داشت.

اشکال دیگر اینست که اصلا تعارض دو اصل با تعارض دو روایت فرق دارد. وقتی دو روایت داریم و یقین داریم یکی دروغ است، این تعارض روایات است. اما در اصول عملیه اگر یقین داریم یکی دروغ است اشکالی ندارد و این تعارض نیست. مثلا ما دو ظرف داریم و هر دو قبلا نجس بوده و الان هم یکی پاک شده اما نمی‌دانم کدام پاک است. در اینجا دو استصحاب بقای نجاست جاری می‌کنم و یقینا یکی هم دروغ است ولی اشکالی ندارد و باید از هر دو ظرف اجتناب نمود. تعارض در اصول عملیه وقتی قائم است که در عمل نتوان به آن‌ها عمل نمود. مثلا در مثال بالا بگوییم هم این ظرف را بخور و آن ظرف را هم بخور، یعنی یک ظرف نجس را در عمل خورده‌ایم. در اینجا دو اصل عملی تعارض می‌کنند.

در بحث نماز جمعه یک اصل می‌گوید واجب نیست و دیگری می‌گوید واجب است. اصل اول فقط می‌گوید نماز جمعه واجب نیست و نمی‌گوید حرام است. در اینجا تعارضی نیست یکی می‌گوید مباح است و دیگری می‌گوید واجب است و باید نماز جمعه را بخوانیم. پس اصل مطلبی که فاضل هندی فرموده اصول عملیه با هم تعارض می‌کنند درست نیست زیرا در عمل مشکلی پیش نمی‌آید.