< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد احمد عابدی

98/08/26

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: ادامه بررسی روایات

 

مقـدمـه: باز هم چند روایت در باب کیفیت وجوب نماز جمعه و شرط حضور امام بررسی مینماییم.

 

ادامه بررسی روایات: روایات به شرح ذیل میباشد؛

روایت: "مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِاللَّهِ ع عَنِ‌ الصَّلَاةِ يَوْمَ‌ الْجُمُعَةِ- فَقَالَ‌ أَمَّا مَعَ‌ الْإِمَامِ‌ فَرَكْعَتَانِ وَ أَمَّا مَنْ يُصَلِّي وَحْدَهُ فَهِيَ أَرْبَعُ رَكَعَاتٍ بِمَنْزِلَةِ الظُّهْرِ يَعْنِي إِذَا كَانَ إِمَامٌ يَخْطُبُ فَإِنْ لَمْ يَكُنِ الْإِمَامُ يَخْطُبُ فَهِيَ أَرْبَعُ رَكَعَاتٍ وَ إِنْ صَلَّوْا جَمَاعَةً." [1]

از امام در مورد نماز روز جمعه پرسیدم؛ اگر با امام معصوم بود، دو رکعت است ولی اگر تنها میخواند باید چهار رکعت بخواند به منزله ظهر. اگر امام خطبه میخواند باید دو رکعت بخواند اما اگر امامی که خطبه بخواند نبود باید چهار رکعت بخواند حتی اگر به جماعت بخوانند.

بررسی سندی: روایت صحیحه است یا به خاطر حضور سماعه موثقه است.

بررسی دلالی: این روایت به دفعات در ابواب مختلف وسائل با ادبیات مختلف بیان و تکرار شده است. از این روایت استفاده میشود که امام در روایت، امام معصوم است. شاهد اینست که جمعه اگر امام داشتید دو رکعت و اگر امام نداشتید چهار رکعت حتی اگر جماعت بخوانید. کسی که جماعت میخواند امام جماعت دارد. پس امام اول در روایت مراد امام معصوم یا منصوب از طرف معصوم است. میتوان این روایت را شاهد قرار داد که هر چه در روایات نماز جمعه کلمه امام به کار رفته است، مراد امام معصوم است. از این روایت استفاده میشود اگر امام معصوم حضور داشت، نماز جمعه واجب است اما اگر او نبود، نماز جمعه را نخوانید و نماز ظهر بخوانید.

 

روایت: "مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ‌ إِذَا كَانَ‌ قَوْمٌ‌ فِي‌ قَرْيَةٍ صَلَّوُا الْجُمُعَةَ أَرْبَعَ رَكَعَاتٍ فَإِنْ كَانَ لَهُمْ مَنْ يَخْطُبُ لَهُمْ جَمَّعُوا إِذَا كَانُوا خَمْسَ‌ نَفَرٍ وَ إِنَّمَا جُعِلَتْ رَكْعَتَيْنِ لِمَكَانِ الْخُطْبَتَيْنِ."[2]

وقتی عدهای در یک روستا بودند، نماز جمعه را چهار رکعتی بخوانند. اگر کسی دارند که برای آنها خطبه بخواند، اگر پنج نفر هستند نماز جمعه میخوانند و خطبه ها دو رکعت از نماز محسوب میشود.

بررسی سندی:

بررسی دلالی: روایت میفرماید اگر امام دارند دورکعت بخوانند. معنای روایت اینست که هر کسی نباید نماز جمعه بخواند بلکه شخص خاصی بخواند و شخص خاص کمتر ممکن است در روستا باشد. حکومت در شهرها بوده و نماز جمعه در روستاها دایر نبوده است. یعنی شرط نماز جمعه امامی است که نصب شده باشد، ولو این که نصب از سوی خلفای جور باشد.

 

روایت: "مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: حَثَّنَا أَبُو عَبْدِاللَّهِ ع‌ عَلَى صَلَاةِ الْجُمُعَةِ حَتَّى‌ ظَنَنْتُ‌ أَنَّهُ‌ يُرِيدُ أَنْ نَأْتِيَهُ فَقُلْتُ نَغْدُو عَلَيْكَ فَقَالَ لَا إِنَّمَا عَنَيْتُ عِنْدَكُمْ."[3]

امام صادق ما را به نماز جمعه تحریک کرد، به گونه ای که من فکر کردم باید پیش امام برویم و نماز بخوانیم. عرض کردم ما فردا پیش شما میآییم و نماز میخوانیم. امام فرمود نه، خودتان بخوانیم.

بررسی دلالی: آیت الله بروجردی روایت را این گونه معنی نموده است که امام که مردم را تحریک به نماز جمعه کرد، زراره فکر کرد امام میخواهد فردا بعد نماز جمعه قیام کند، به همین جهت عرض کرد من فردا خدمت میرسم و خود نماز جمعه نوعی مخالفت با اهل سنت است. طبق فهم آیت الله بروجردی روایت در مورد قیام علیه حکومت است. طبق این روایت نماز جمعه واجب است و امام اذن میدهد که شیعیان با اهل سنت نماز جمعه بخوانند. لکن ما احتمال میدهیم که چنین معنایی از روایت استفاده نمیشود. بلکه روایت میخواهد بفرماید این زمان (عصر امام صادق) زمان تقیه است و شما شیعیان چرا در جماعت سنی ها شرکت نمیکنید که به این جهت ممکن است شناخته شوید و جانتان به خطر بیفتد. پس امام تحریک میکند در جماعت حکام جور شرکت کنید. روایت دلالت میکند بر این که شیعیان نماز جمعه نخوانند، در نماز جمعه اهل سنت شرکت کنند و امام جمعه هم باید منصوب باشند. زیرا روایت میفرماید در نماز جماعت کسانی که خودشان را منصوب میدانند شرکت کنید.

 

روایت: "وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَبَّاسِ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ الْمُغِيرَةِ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ عَبْدِالْمَلِكِ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: قَالَ: مِثْلُكَ يَهْلِكُ وَ لَمْ يُصَلِّ فَرِيضَةً فَرَضَهَا اللَّهُ‌- قَالَ قُلْتُ: كَيْفَ أَصْنَعُ قَالَ صَلُّوا جَمَاعَةً يَعْنِي صَلَاةَ الْجُمُعَةِ."[4]

حیف است شما هلاک شوید و از دنیا بروید و نمازی که خداوند واجب کرده است نخوانده باشید. گفتم چه کنم؟ فرمود: نماز جماعت بخوانید، یعنی نماز جمعه بخوانید.

بررسی دلالی: آیا این روایت میخواهد بفرماید نماز جمعه واجب است و شرط اینست که امام معصوم یا منصوب امام نماز را اقامه کند؟ زراره بن اعین سابقاً سنی بوده بعد شیعه شده است و از بزرگان شیعه است. عبدالملک هم برادر زراره بوده و قطعا سنی بوده و احتمال دارد شیعه شده باشد. اگر شیعه نشده باشد معنای روایت اینست که امام به او میفرماید تو که سنی هستی و داری میمیری و نماز جمعه نخواندی. شما که در دینتان نماز جمعه واجب است چرا نمیخوانی؟ که در این صورت روایت فایده ای برای ما ندارد.

اگر هم این شخص شیعه شده باشد، امام به او میفرماید تو داری میمیری و نماز جمعه نخواندی، یعنی شیعه شد و زد روی دندهی مقدس مآبی و با سنیها نماز جمعه نخوانده است. امام میفرماید تو داری میمیری و واجبی که خداوند واجب کرده است را نخواندی، پس نماز جمعه بخوان.

فلذا روایت معنای این را نمیرساند که شما شیعیان میتوانید نماز جمعه بخوانید، بلکه میفرماید در نماز جمعه اهل سنت شرکت کنید، پس این روایت هم دلالتی بر بحث ما ندارد.

 

روایت: "مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ يَحْيَى الْحَلَبِيِّ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع‌ فِي‌ خُطْبَةِ يَوْمِ‌ الْجُمُعَةِ- وَ ذَكَرَ خُطْبَةً مُشْتَمِلَةً عَلَى حَمْدِ اللَّهِ وَ الثَّنَاءِ عَلَيْهِ وَ الْوَصِيَّةِ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ الْوَعْظِ إِلَى أَنْ قَالَ وَ اقْرَأْ سُورَةً مِنَ الْقُرْآنِ وَ ادْعُ رَبَّكَ وَ صَلِّ عَلَى النَّبِيِّ ص- وَ ادْعُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ تَجْلِسُ قَدْرَ مَا يُمْكِنُ هُنَيْهَةً ثُمَّ تَقُومُ وَ تَقُولُ وَ ذَكَرَ الْخُطْبَةَ الثَّانِيَةَ وَ هِيَ مُشْتَمِلَةٌ عَلَى حَمْدِ اللَّهِ وَ الثَّنَاءِ عَلَيْهِ وَ الْوَصِيَّةِ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ الصَّلَاةِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ الْأَمْرِ بِتَسْمِيَةِ الْأَئِمَّةِ ع إِلَى آخِرِهِمْ وَ الدُّعَاءِ بِتَعْجِيلِ الْفَرَجِ إِلَى أَنْ قَالَ وَ يَكُونُ آخِرُ كَلَامِهِ‌ إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ‌ الْآيَةَ" [5]

از امام در مورد خطبه روز جمعه سوال کردم ....... امام فرمود یک سوره قرآن در نماز جمعه بخوان، خدا را هم بخوان. صلوات هم بفرست. برای مردم هم دعا کن. سپس مختصری بنشین. بعد بلند شو و خطبه دوم مشتمل بر حمد خدا و ثنای او و وصیت به تقوای خدا و صلوات بر پیامبر و نام بردن از ائمه و دعا به تعجیل را ادا کن و دعای آخر خطبه دوم هم باید آیه ﴿إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ﴾ باشد.

بررسی سندی: روایت صحیحه است. همه از ثقات و اجلا هستند.

بررسی دلالی: آیا این روایت دلالت دارد بر این که نماز جمعه مشروط به امام است یا هر کس میتواند نماز جمعه بخواند؟ این روایت میتوان استفاده کرد نماز جمعه باید با امام معصوم باشد. در این روایت امام به محمد بن مسلم میفرماید نماز را بدین صورت بخوان یعنی او را اذن داد و برای نماز جمعه خواندن نصب کرد. فلذا این روایت دلیل میشود که امام جمعه باید منصوب از طرف امام معصوم باشد.

 


BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo