درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: مقتضای اطلاق عقد

مقـدمـه : کلام در باب اقسام معامله از نظر زمان بود. بحث تا اینجا این بود که ببینیم آیا تصور درستی از نسیه و سلم ممکن است یا خیر؟

•

مقتضای اطـلاق عقـد: اولین مسئله که در باب نقد و نسیه مطرح شده این که شیخ انصاری می‌فرماید اطلاق عقد، اقتضا دارد معامله نقد باشد، ظاهراً هم مراد از اطلاق عقد اینست که اگر شرطی ذکر نشود، باید ثمن و مثمن نقد باشد.

• آیت الله خوئی فرموده است اطلاق عقد اقتضا دارد که عقد معجل باشد و ثمن و مثمن همین الان تحویل شوند، حتی اگر مطالبه ای هم در کار نباشد. چون عقلا و شرعاً نگه داشتن مال مردم جایز نیست. بعباره اخری آیت الله خوئی میفرماید با بیع انسان مشغول الذمه می‌شود و فراغ ذمه واجب است. سپس آیت الله خوئی فرموده است اگر قرینه‌ای داشتیم بر این که بایع به تاخیر راضی است به همان قرینه عمل می‌شود اما اگر قرینه‌ای نداشتیم به مجرد عقد باید ثمن و مثمن تحویل شود. نکته دیگر هم این که اگر در معامله‌ای شرط تعجیل شد که فوری نسلیم و تسلم انجام شود، این شرط هیچ نتیجه‌ای ندارد و اطلاق عقد اقتضا داشت ثمن و مثمن فوری تحویل شود. فلذا فقط ثمره‌ی این شرط، تاکید مقتضای عقد است.

•

بیان یک احتمال و رد آن: شاید کسی بگوید فایده ی چنین شرطی ایجاد خیار است و اگر شرط نباشد، خیار نیست. آیت الله خوئی می‌فرماید این تفاوتی ندارد. زیرا اگر تحویل فوری ثمن و مثمن را شرط کنند، این شرط مذکور است اما اگر ذکر نمی‌شد باز این شرط بود، فقط شرط ضمنی بود. البته مشروط به این که این شرط، ارتکاز بایع و مشتری باشد.

•

وجود انصراف در اطلاق عقد : اگر در یک منطقه، یک چیزی متعارف باشد. مثلا هر معامله‌ای می‌کنند، کالا را با چند روز تاخیر تحویل می‌دهند، در چنین جایی، شرط تعجیل، ثمره دارد. زیرا در این منطقه، اطلاق عقد به امر متعارف منطقه انصراف دارد و با شرط این انصراف را از بین می‌بریم.

•

شروع بحث از استاد عابدی : این مطالبی که آیت الله خوئی مطرح فرموده‌اند، همه خروج از بحث است. بحث در این بود که آیا اطلاق عقد، اقتضای نقد بودن دارد یا نسیه بودن؟ در حالی که آیت الله خوئی بحث را روی عجله و عدم آن برده است. در حالی که عجله و نقد بودن دو چیز است. مثلا اگر صبح معامله شود و ظهر پرداخت شود این نقد است اما عجله نیست. بحث ما در نقد بودن یا نسیه بودن است. ممکن است بیعی نقد باشد اما پرداخت فوری نداشته باشد. بعباره اخری در بحث خیار تاخیر ثمن، گفته می‌شود اگر مشتری پول را گرفت و جنس را ندارد، بایع بعد از سه روز خیار دارد. یعنی معامله نقد هست اما عجله در پرداخت نیست.

• این که آیت الله خوئی فرمودند اگر متعارف منطقه‌ای تاخیر در پرداخت است عقد بر متعارف حمل می‌شود و اگر شرط کردند باید تعجیل کند. در جاهایی که متعارف تاخیر در پرداخت است اگر اطلاق عقد بر متعارف حمل شود، مثلا تاخییر شش روزه باشد، این دیگر نسیه است و دیگر بیع نقد نیست. در جایی فرمایش ایشان درست است که یک یا دو ساعت متعارف باشد، نه این که چند روز و بیشتر فاصله باشد. در چنین مواردی معامله بر نسیه بودن حمل می‌شود. یعنی اطلاق عقد، مقتضایش نسیه بودن معامله است.