درس خارج فقه استاد احمد عابدی
98/09/12
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: محدوده قاعده«التلف فی زمن الخیارممن لاخیارله»
مقـدمـه : بحث در قاعده التلف فی زمن الخیار ممن لا خیار له بود و این که ایا شامل همه خیارات می‌شود یا فقط خیار حیوان و شرط یا خیار شرط و حیوان و مجلس یا فقط جایی که مبیع حیوان باشد و خیار هم شرط و حیوان باشد؟
• بعباره اخری بحث در اینست که این قاعده تعمیم دارد و شامل همه خیارات می‌شود و یا فقط خیار خاصی را در بر می‌گیرد؟ اگر دلیل ما بر این قاعده اجماع باشد، باید قدر متیقن را گرفت که خیار شرط و حیوان است و باقی خیارات را شامل نمی‌شود. اگر هم بخواهیم از روایات استفاده کنیم، روایت لفظ است و اطلاق دارد و باید شامل همه خیارات شود اما این جا چنین اطلاقی وجود ندارد. همه بحث مربوط به صحیحه عبدالله بن سنان است.
• روایت: "وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ يَعْنِي عَبْدَ اللَّهِ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الرَّجُلِ يَشْتَرِي الدَّابَّةَ أَوِ الْعَبْدَ وَ يَشْتَرِطُ إِلَى يَوْمٍ أَوْ يَوْمَيْنِ فَيَمُوتُ الْعَبْدُ وَ الدَّابَّةُ أَوْ يَحْدُثُ فِيهِ حَدَثٌ عَلَى مَنْ ضَمَانُ ذَلِكَ فَقَالَ عَلَى الْبَائِعِ حَتَّى يَنْقَضِيَ الشَّرْطُ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ وَ يَصِيرَ الْمَبِيعُ لِلْمُشْتَرِي."[1]
• کسی حیوانی را می‌خرد و شرط می‌کند یک یا دو روز خیار داشته باشد، آن حیوان می‌میرد یا معیوب می‌شود. خسارتش بر عهده کیست؟ امام ع فرمود: بر بایع است مگر این که خیار سه روز بگذرد و مبیع برای مشتری بشود.
• اگر کسی بخواهد بگوید این قاعده در همه روایات جاری است باید بگوید "حتی ینقضی الشرط" یعنی طبیعت خیار و هر خیاری. معنای عبارت "یصیر للمشتری" اینست که مشتری مالک نیست و ضامن هم نیست. اگر این فراز را ملاک قرار دهیم یعنی تا خیار هست مشتری مالک نیست پس ضامن هم نیست. یعنی روایت به علت حکم اشاره می‌کند و علن هم تعمم و تخصص. البته قبلا بیان نمودیم مراد از این روایات ایجاد ملکیت لازمه است.
•
احتمالات مسئله: اگر کسی بگوید از روایت علت استفاده می‌شود، یعنی وقتی ملکیت جایز و متزلزل است بایع ضامن است و در غیر این صورت مشتری ضامن است، می‌گوییم قاعده عام است.
• یا این که اگر کسی بگوید ذکر خیار حیوان از باب مثال است، نه این که حکم مقید به خیار حیوان باشد.
• یا این که کسی بگوید خیار حیوان را فرموده، ولی الغاء خصوصیت می‌کنیم و آن چه ملاک است ملکیت جایزه و متزلزله است. از خیار حیوان رفع ید می‌کنیم و مراد همه خیارات است.
• طبق این احتمالات، قاعده شامل همه خیارات می‌شود.
• اما ممکن است کسی بگوید الف و لام در الشرط، الف و لام عهد است و مرادش الشرط در حیوان است. در این فرض فقط خیار حیوان و شرط مراد است.
• بلکه بالاتر اگر کسی بگوید در روایات کلمه شرط فقط به معنای حیوان و شرط است ما هیچ روایتی نداریم که خیار غبن را شرط گفته باشد یا خیار عیب را در روایات شرط نیاورده‌اند و شرط در روایات فقط در مورد خیار حیوان و خیار شرط به کار رفته است. یا اگر کسی بگوید این روایت فرموده است: "الشرط ثلاثه ایامٍ" و کلمه "الشرط" به "ثلاثه ایام" مقید شده است. آیا می‌توانیم بگوییم مراد فقط خیار حیوان است و شامل غیر آن نمی‌شود.
• امام خمینی می‌فرماید: ما دلیلی بر تعمیم نداریم که همه خیارات را بگوید.
•
