درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: نکاتی درباره قاعده

مقـدمـه : کلام در باب احکام خیار بود و یکی از مسائلی که مرحوم شیخ انصاری مطرح فرموده است قاعده معروف «التلف فی زمن الخیار ممن لا خیار له» است. شیخ در اینجا سه مسئله مطرح فرموده است. یکی این که آیا در زمان خیار، من علیه الخیار می‌تواند تصرف کند یا خیر؟ بعباره اخری من علیه الخیار حق تصرف منافی با حق ذوالخیار دارد یا خیر؟ مطلب دیگر این بود که آیا در زمان خیار مشتری مالک می‌شود یا خیر؟ مطلب بعدی هم همین قاعده است.

•

شروع بحث : اصل بحث اینست که مبیعی در زمان خیار و بعد القبض، بلافرق بین این که مکیل یا موزون یا چیز دیگری باشد، مانند گوسفند که قدیماً بالمشاهده می‌خریده‌اند. مبیع در زمان خیار و بعد القبض تلف شود، خسارت به چه کسی می‌خورد؟ تلف مبیع قبل القبض مطلب دیگری است و ربطی به ما نحن فیه نداریم. الان عقد تمام شده و قبض هم اتفاق افتاده، آیا بایع ضامن است یا مشتری؟

• اصل قاعده «التلف فی زمن الخیار ممن لا خیار له» خلاف قاعده است. قاعده اینست که هر کس ضامن مال خودش باشد.

• اگر بخواهیم بگوییم مالک یکی است و ضامن دیگری است، این خلاف قاعده است. یک دلیل می‌گوید هر کس ضامن مال خودش است. یک دلیل هم می‌گوید هر کس خیار ندارد در مقابل مال طرف مقابل ضامن است و جمع این ادله به این صورت متبلور می‌شود.

•

مسائل بحث : اولین مسئله اینست که روایات، همه مربوط به خیار حیوان است و این روایات بحث این را دارد که کسی که حیوان را می‌خرد و بعد القبض حیوان می‌میرد. آیا این حرفها را در خیار شرط و مجلس هم می‌توان گفت یا خیر؟ بر فرض که جاری باشد، آیا در خیار غبن و عیب هم می‌توان این موارد را گفت یا آن جا جاری نیست؟

• مسئله دیگر اینست که بحث درباره خیار مشتری است، اگر برعکس شد و تلف مبیع در زمان خیار بایع باشد، آیا مشتری ضامن است یا خیر؟ یا تلف ثمن در زمان خیار باشد، آیا مشتری ضامن است یا خیر؟

• مسئله دیگر اینست که آیا این بحث مربوط به تلف مبیع است یا شامل تلف ثمن هم می‌شود؟

• مسئله دیگر اینست که آیا فرقی بین تلف و اتلاف هست یا خیر؟

• و.....