درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: بیان مصادیق این شرط

مقـدمـه: کلام در باب پنجمین شرط از شرایط صحت عقد بود و آن هم این که شرط خلاف مقتضای عقد نباشد.

مطلق عقد یا عقد مطلق: مقصود از عقد نیز، عقد مطلق نیست، بلکه مطلق عقد محل بحث است. اگر عقد مطلق را بخواهیم بحث نماییم، هرگز شرط خلاف مقتضای عقد نخواهد بود؛ زیرا معنای عقد مطلق این است که عقد مقید به قید اطلاق شده است. چنین عقدی چه اقتضائی دارد؟ هیچ شرطی خلاف چنین عقدی نیست و هر شرطی بیاوریم صحیح است، زیرا عقد در صورتی آن اقتضا را دارد که مطلق باشد و وقتی شرط آوردیم دیگر عقد مطلق نیست و آن اقتضا را نخواهد داشت. فلذا بحث در مورد مطلق عقد است مانند بیع، نکاح، اجاره و .... وقتی مطلق باشد یعنی آثاری که در مطلق عقد بیع است، چه آن که بیع با شرط باشد یا نباشد، چه اقتضائی دارد و این است که محل بحث است.

فرمایش شیخ در مکاسب: شیخ انصاری فرموده است، مهم این است که مصادیق این بحث را تشخیص دهیم و تشخیص مصادیق و موارد این حکم، مشکل است. خود ایشان شاید چندین مورد را به عنوان موارد شبهه نام می‌برد. ایشان می‌فرماید گاهی یک مورد در یک عقد صحیح است و در عقد دیگر صحیح نیست. بلکه حتی یک شرط در یک عقد، گاهی صحیح و گاهی باطل است، به عنوان مثال اگر کسی چیزی را بفروشد و با مشتری شرط نمود که این را هرگز نفروشد، این شرط باطل است، اما اگر چیزی را بفروشد و با مشتری شرط نماید این مبیع را وقف کن یا هبه کن، و بدین صورت مشتری حق فروش مبیع نداشته باشد، چنین شرطی صحیح است. (سپس حضرت استاد دقایقی به ذکر مثال‌هایی از این دست پرداختند. توصیه می‌نماییم به جهت بهره برداری بیشتر، طلاب به فایل صوتی مراجعه نمایند.)