درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: ارش

کلام در باب راه تشخیص ارش بود. حال بحث در این باره است که وقتی مقوم خبر از قیمت می‌دهد، آیا باید بین خبر حسی و خبر حدسی تفاوت قائل شویم یا خیر؟ شیخ که معتقد است کلام مقوم هم در خبر حسی و هم در خبر حدسی حجت است. شیخ می‌فرماید همه‌ی این اقسام حجت است و تعدد و عدالت شرط نیست.

مرحوم آیت الله خوئی در کتاب مصباح الفقاهه فرموده است: وقتی قیمت معلوم نبود باید به کسی که عالم به قیمت است رجوع نمود، سپس سه صورت شیخ را ذکر می‌نماید، در صورت اول مقوم، قیمت بازار را نقل می‌کند، که این قسم داخل در شهادت است. در صورت دوم، کالا در بازار نیست، و مقوم تعیین قیمت می‌کند، و این خارج از موضوع شهادت و موضوع خبر خارج است، یعنی مقوم خبر از قیمت نمی‌دهد، بلکه قیمت را حدس می‌زند. بلکه این از صغریات اهل خبره است. و حجیت قول اهل خبره با بنای عقلا ثابت شده است، مانند قول مجتهد. و هر دو قول هم حجت است.

با قطع نظر از آیت الله خوئی، باید بین خبر و شهادت فرق گذاشت، زیرا این دو مقوله از هم متفاوت هستند. یک بحث حجیت خبر است و یک بحث، حجیت شهادت است. در باب خبر، اگر کسی خبر می‌دهد، صرف خبر حجیت دارد و کفایت می‌کند. اما در دادگاه، که مجرای شهادت است، صرف خبر دادن کفایت نمی‌کند و باید شهادت بدهد. شهادت در لغت به معنای قول قاطع وارد شده است که این خبر قاطع از حس هم باشد.

در ذهن راغب این بوده است که وقتی ما شهادت به توحید یا وحدانیت خداوند می‌دهیم، چون کسی خدا را ندیده است، این خبر حدسی و از بصیرت است، و با عنایت به این که در ذهنش بوده است، قید عن بصیرت را ذکر نموده است. و ما معتقدیم بحث توحید، حسی است و حدسی نیست. مثلا وقتی کسی می‌خواهد به عدالت شهادت دهد، همه این را حدس قریب به حس می‌دانند و بحث توحید نیز از همین دسته است.

ادله‌ی حجیت خبر واحد اطلاق دارد، چه این که مخبر یک نفر باشد یا بیشتر، چه این که مخبر عادل باشد، یا عادل نباشد، اما موثق باشد. اما در باب شهادات وقتی شهادت پذیرفته می‌شود که تعدد باشد، و عدالت باشد. و این ها نیز همه تابع دلیل خاص است. البته در برخی موارد این تعدد کم و یا زیاد می‌شود، مثلا در استهلال یک نفرکفایت می‌کند، در حق الناس دو شاهد کفایت می‌کند، در برخی حق الله پهار شاهد و در برخی حتی یک نفر هم کافی است. و در تمام این موارد تابع دلیل هستیم.