درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: ارش

بحث در مورد مسائل مرتبط با ارش بود که معمولا در کتب فقهی ذکر نشده است. در این جلسه مطالبی در مورد بورس و فرابورس مطرح می‌نماییم. در بورس بسیاری از احکام فقهی یا جاری نمی‌شود یا حکم دیگری دارد. به عنوان نمونه در باب بیع بحث مفصلی در باب شرایط متعاقدین وجود دارد، در حالی که شرایط متعاقدین در بورس مورد ندارد. مثلا بایع اصلا معلوم نیست، یا مقدار عوضین روشن نیست، یا در بسیاری از این معاملات، معامله‌ی کالی به کالی یا معامله‌ی دین اتفاق می‌افتد. این موارد از نظر فقهی قطعا باطل است، اما نمی‌توان در بورس نیز قائل به بطلان این موارد شد. (سپس حضرت استاد فروض دیگری از انواع معاملاتی که احکام فقهی در آن جاری نمی‌شود مطرح فرمودند.)

در معاملات بورس، گاهی یک سرمایه گذار بزرگ که سهام زیادی دارد، مقدار زیادی سهم در بازار عرضه می‌کند، که این سبب تنزل قیمت سهام می‌شود. حالا که قیمت پایین آمد، سهام‌داران جزء از ترس ضرر بیشتر سهام خود را عرضه می‌کنند، در نتیجه سهام به شدت افت قیمت پیدا می‌کند. حالا سرمایه‌داران بزرگ همه‌ی سهام‌ها را یک‌جا می‌خرند و قیمت سهام به یک باره رشد عظیم پیدا می‌کند. سهام داران کوچک ورشکست می‌شوند و سرمایه گذاران بزرگ به مقدار زیادی به ثروت آن‌ها افزوده می‌شود. و این یک روال موجود در بورس‌های جهان است. حال سوالی پیش می‌آید که آیا این گونه معاملات صحیح است یا خیر؟ اگر صحیح است آیا خیار وجود دارد یا نه؟ و اگر وجود دارد ارش را باید از چه کسی گرفت؟

دلایل زیادی وجود دارد که قائل شویم این معاملات باطل است، یکی این که این معاملات ضوابط و شرایط عقد و متعاقدین و عوضین را ندارد. بنابراین می‌توان حکم به بطلان این معاملات داد.

احتمال هم دارد عده‌ای قائل به صحت این معاملات شوند. زیرا در معاملات شارع وظیفه‌ی تاسیس ندارد. بلکه امضای بنای عقلا است. و الان بنای عقلا بر این است که بازار بورس و بازار سهام و بازار فرابورس از نیازهای اقتصادی است. و کنار گذاشتن و رأی به بطلان آن‌ها سبب اختلال نظام می‌شود.

(حضرت استاد عابدی در این جلسه مطالب متنوع و مهمی در باب معاملات بورس و تطبیق آن با احکام فقهی فرمودند که به راحتی امکان ثبت و دسته‌بندی آن ممکن نبود، فلذا توضیه می‌کنیم کسانی که تمایل به انجام کارهای تحقیقاتی نوین دارند، فایل صوتی این جلسه را استماع بفرمایند.)