درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: اعلام به عیب

بحث در‌باره‌ی کتمان عیب مبیع بود، در قرآن کریم، کتمان به صورت مفصل بحث شده است، اما بحث کتمان عیب در قرآن نیامده است، اما اظهار عیب در قرآن مطرح شده است. در بحث حضرت خضر و حضرت موسی(علیهما السلام) آیه‌ای ذکر شده است به این مظمون:

﴿أَمَّا السَّفِينَةُ فَكَانَتْ لِمَسَاكِينَ يَعْمَلُونَ فِي الْبَحْرِ فَأَرَدتُّ أَنْ أَعِيبَهَا وَكَانَ وَرَاءَهُم مَّلِكٌ يَأْخُذُ كُلَّ سَفِينَةٍ غَصْبًا﴾[1]

اما آن کشتی (که سوراخ کردم) از آن ِ بینوایانی بود که در دریا کار می‌کردند، خواستم آن را معیوب کنم، زیرا در کمین آنان پادشاهی بود که غاصبانه و به زور، هر کشتی را می‌گرفت.

و در این آیه از لفظ "اعیبها" استفاده شده است، این اعیبها به تاویل مصدر می‌رود، و تفاوت معنایش اینست که گاهی معیوب کردن بدون قصد هم ممکن است اتفاق بیفتد، اما "اردت ان اعیبها"، فعل بدون قصد را نمی‌گیرد، بلکه متوقف به فعل مقصود است، ایجاد عیب از عمد، به قصد سالم ماندن کشتی. (حضرت استاد عابدی مطالبی در باب وجوه داستان حضرت خضر و حضرت موسی(علیهماالسلام) در قرآن مطرح فرمودند که به جهت پرهیز از طولانی شدن متن درس، از ذکر آن صرف نظر نمودیم، برای استفاده‌ی بیشتر به فایل صوتی مراجعه نمایید.)

کلماتی قریب المعنا با کتمان در قرآن شریف به کار رفته است که همین معنا را می‌رساند، در ذیل برخی از این کلمات را ذکر نموده و شاهد آیات آن را ذکر می کنیم:

کلمه‌ی سِرّ:

﴿وَ أَسَرُّوا النَّدامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذابَ وَ قُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَ هُمْ لا يُظْلَمُونَ﴾[2]

کلمه‌ی سِتر:

﴿ حَتَّى إِذَا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ وَجَدَهَا تَطْلُعُ عَلَى قَوْمٍ لَمْ نَجْعَلْ لَهُمْ مِنْ دُونِهَا سِتْرًا ﴾[3]

﴿ وَ ما کُنْتُمْ تَسْتَتِرُونَ أَنْ يَشْهَدَ عَلَيْکُمْ سَمْعُکُمْ وَ لا أَبْصارُکُمْ وَ لا جُلُودُکُمْ ﴾[4]

و شما (در دنیا وقت گناه) از (بیم) آن که گوش و دیدگان و پوست‌هایتان بر ضد شما گواهی دهد پنهان نمی‌شدید.

کلمه‌ی اخفا:

﴿انَا أَعْلَمُ بِما أَخْفَيْتُمْ وَ ما أَعْلَنْتُمْ وَ مَنْ يَفْعَلْهُ مِنْکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبيلِ﴾[5]

﴿ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدينَ﴾[6]

کلمه‌ی نجوا:

﴿ وَ أَسَرُّوا النَّجْوَي الَّذينَ ظَلَمُوا هَلْ هذا إِلاَّ بَشَرٌ مِثْلُکُمْ ﴾[7]

کلمه‌ی کظم غیض:

﴿الْکاظِمينَ الْغَيْظَ وَ الْعافينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنينَ﴾[8]

کلمه‌ی اکنان:

﴿وَ لا جُناحَ عَلَيْکُمْ فيما عَرَّضْتُمْ بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّساءِ أَوْ أَکْنَنْتُمْ في‌ أَنْفُسِکُمْ﴾[9]

کلمه‌ی کتمان:

﴿يَوْمَئِذٍ يَوَدُّ الَّذينَ کَفَرُوا وَ عَصَوُا الرَّسُولَ لَوْ تُسَوَّي بِهِمُ الْأَرْضُ وَ لا يَکْتُمُونَ اللَّهَ حَديثاً﴾[10]

آن روز که چنین شود، کسانی که کفر ورزیده و پیامبر را نافرمانی کرده‌اند، آرزو می‌کنند که با خاک یکسان شده بودند. آن روز آنان نمی‌توانند هیچ سخنی را از خدا پوشیده دارند.

در کتب اخلاقی دو گونه کتمان ممدوح و مذموم ذکر شده است. آن جا که اظهارش بر مردم ضرری را وارد می کند، کتمان ممدوح است، و آن جا که منافع چیزی را که مورد نیاز مردم است کتمان شود، کتمان مذموم است و ... به کتمان در اعتقادات تقیه گفته می‌شود. تقیه در موارد واجب، در مواردی جایز و در مواردی حرام است. کتمان در موارد اخلاقی نیز مانند این است که عیب کسی را می دانیم، واجب است کتمان کنیم.