< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد احمد عابدی

96/01/21

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: مسقطات

مقدمه

کلام در مسقطات خیار عیب بود و بحث در مسقط چهارم بود. مطالبی در باب تبعض صفقه بیان نمودیم. در جایی که شخصی یک معامله انجام میدهد بعد میبیند جزیی از مبیع معیوب است، یک بحث این است که آیا دو چیز را میتوامد فسخ کند یا خیر؟ و دیگری این که آیا میتواند یک جز را فسخ کند و دیگری را نگه دارد.

شیخ انصاری در این مورد فرموده است معروف و بلکه اجماع بر این است که تبعض صفقه جایز نیست، یا باید هر دو را امساک کند، یا هر دو را فسخ کند، و نمیتواند سالم را بردارد و معیوب را رد کند. استدلال هم اینست که خیار یک حق است و یک حق، تبعض بردار نیست، مانند این که شخصی معاملهای انجام داد و یک خیار فسخ داد. سپس آن شخص فوت کرد و خیار به ورثه ارث رسید، در این جا این گونه نیست که هر وارث یک خیار داشته باشند، بلکه همگی مجموعاً یک خیار دارند. بعباره اخری خیار به کل مبیع تعلق دارد و کل مبیع را باید نگه دارند یا فسخ کنند.

اما در مقام بررسی و نقد بیان میکنیم که اولا اجماع که دلیل نمیشود زیرا اجماع اجتهادی است، و مطمئنیم مدرکی برای این فتوای اجماع کنندگان وجود ندارد. در ما نحن فیه روایاتی داریم و میدانیم اجماع کنندگان حکم را از این روایات فهمیدهاند، فلذا خود ما هم باید سراغ این روایات برویم.

چند نکته را باید بیان کنیم تا بعد ببینیم از روایات چه استفاده میشود؛

اگر خیار تبعض صفقه را در نظر بگیریم، این خیار دو دلیل دارد:

یکی دلیل خیار غبن است و آن هم این که هر کس چیزی را میخرد به شرط ارتکازی یا ضمنی شرط میکند که مبیع سالم باشد یا این که سر هم کلاه نگذاریم. هر کس هم چیزی را میخرد این شرط ارتکازی در ذهنش است که تمام این مبیع را با این قیمت یا نگه میدارم یا فسخ میکنم.

دلیل دیگر نیز، لا ضرر است که اگر مبیع را تبعض کند، بایع ضرر میکند.

اما خیارات:

خیار مجلس: اگر در یک معامله دو نفر با هم مشتری بودند، در این جا آیا یک خیار برای دو مشتری وجود دارد یا هر یک، خیار جداگانه دارد؟ وقتی دو مشتری داریم بر هر یک عنوان متبایعان صدق میکند؛ فلذا هر یک از مشتریها یک خیار دارد، بایع هم یک خیار دارد. اگر یکی از دو مشتری در مجلس خواست فسخ کند، با این که مبیع متبعض میشود، هیچ اشکالی ندارد، بایع هم خیار تبعض صفقه ندارد، نهایتا بایع میتواند از خیار مجلس استفاده کند.

خیار حیوان: فرض کنیم شخصی حیوانی را با مقداری علوفه، یک جا در یک معامله خرید، سپس در روز دوم متوجه شد حیوان مریض است، آیا میتواند علوفه را نگه دارد و حیوان را پس بدهد؟ یا آن که باید علوفه و حیوان را با هم پس دهد؟ ظاهر دلیل خیار حیوان میفرمود: "صاحب الحیوان بالخیار" یعنی کسی که حیوان به دستش رسیده از جهت حیوان خیار دارد، نه این که صاحب حیوان، از هر جهتی خیار دارد، یعنی در ما نحن فیه، خیار در بعض مبیع است، فلذا حق فسخ در مورد علوفه وجود ندارد. بعباره اخری گرچه اجماع میفرماید خیار در کل معامله است، اما ما بیان میکنیم خیار در بعض معامله است.

خیار شرط، خیار غبن، خیار تاخیر و خیار رویت: در این چهار خیار، که بازگشت آن به مسئلهی شرط ارتکازی است، در آینده متعرض خواهیم شد.

خیار عیب: فرض کنیم شخصی در یک معامله دو قالی را خرید که یکی معیوب و دیگری سالم بود. یک بحث این است که آیا در مرود هر دو قالی خیار دارد؟ یا فقط خیار در مورد معیب است و در مورد سالم مصداق ندارد؟ اجماع میفرماید یک خیار در کل مبیع دارد که شامل دو قالی میشود. اما جواب مسئله این است که در باب خیار عیب دلیلی داشتیم که میفرمود: "من اشتری شیئاً و به عیبٌ او عوار، فله رده" هر کس چیزی خرید که معیوب بود، مشتری حق معیب را دارد. در فرضی که از دو قالی یکی سالم و دیگری معیوب است، روایت میفرماید در مورد معیوب خیار دارد و در مورد سالم خیاری وجود ندارد.

حال اگر بایع پدیرفت همه را پس بگیرد، این از بحث خارج است چون اقاله است، اما اگر دعوا شد که بایع میگفت یا کل را نگه دار، یا همه را پس بده، و مشتری هم میگفت من جزء سالم را پس نمیدهد و فقط درخواست فسخ در مورد معیوب را دارم، در این صورت حق با مشتری است. دلیل هم اینست که مقتضی خیار در بعض موجود است، مانع هم مفقود است. (ظاهر خیار اینست که خیار در کل مبیع باشد، پاسخ هم اینست که خیار عیب فقط در معیب جریان دارد نه در سالم، و خیار عیب کل مبیع را نمیگیرد.) یک مانع این است که شخصی بگوید عین قائماً بعینه هست یا خیر، کسی که دو کالا را با هم خرید و حالا یک بخش را دارد پس میدهد، آن بخشی را که پس میدهد، عرف آن را قائماً بعینه میداند، فلذا میتواند فسخ کند.

فلذا نتیجتاً این که اشکالی ندارد کسی خیارات هفت گانه را در جز معیوب یا جز حیوان یا جز مجلس جاری بداند، و در باقی جریان نداشته باشد.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo