< فهرست دروس

درس خارج فقه استاد احمد عابدی

95/12/09

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: مسقطات

مقدمه

کلام در این باب مسقط دوم از مسقطات خیار عیب بود. بیان نمودیم که مشهور و بلکه اجماع بیان نمودهاند که تصرف مسقط خیار است.

(سپس حضرت استاد عابدی(حفظه الله)، دقایقی مطالب جلسهی قبل را مرور فرمودند و پاسخ سوالات را دادند.)

نتیجهی مطالب جلسه قبل این میشود که اگر فقیهی مانند امام خمینی(ره) بفرمایید در خیار عیب دو حق وجود دارد: یکی حق رد و یکی حق ارش؛ در این صورت میگوییم که تلف عین باعث میشود که یک حق ثابت بشود و یک حق باقی بماند.

اما مشهور میفرمایند که در باب خیار عیب یک حق وجود دارد، اما این یک حق به نحو تخییری است، ذوالحق مخیر است بین رد و ارش. حال اگر حق رد ساقط شد (مثلا به سبب تلف عین) آیا حق ارش ثابت است یا خیر؟

در اینجا چند احتمال وجود دارد:

احتمال اول: یک احتمال این است که مانند واجبات تخییری که گفته میشد اگر یک فرد متعذر شد، فرد دیگر متعیِن میشود. مثلا در باب خصال کفارات اگر مثلا فعلا عتق رقبه وجود ندارد، و شخص هم مریض است و نمیتواند روزه بگیرد، در این صورت واجب تخییری که بین سه فرد مخیر بود، به جهت عقلی واجب تعیینی میشود و باید 60 مسکین را اطعام کند. در مانحن فیه نیز میگوییم وقتی بین رد و ارش مخیر است، وقتی مبیع تلف شد، دیگر حق رد ندارد، فلذا الان متعین میشود که ارش بگیرد.

احتمال دوم: یا این که کسی این گونه بگوید که هر گاه یک فرد واجب تخییری، از بین رفت، اصلا وجوب تخییری برداشته میشود و یک وجوب دیگری به اسم وجوب تعیینی آورده میشود.

احتمال سوم: کسی بگوید در واجب تخییری اگر یک فرد متعذر شد، شرع اصل وجوب را بر میدارد، و برائت جاری میشود.

احتمال چهارم: گفته شود وقتی متعلق تکلیف بین چند چیز مردد است، خود تکلیف ساقط نمیشود، بلکه متعلق تکلیف محدود میشود. مثلا وقتی شخصی میخواهد در مسجد نماز بخواند، میتواند روی این فرش یا روی آن فرش یا روی فرش دیگر نماز بخواند و متعلق تکلیف وسیع است، اما اگر این شخص را زندان کردند، متعلق تکلیفش محدود میشود، لیکن تکلیف ساقط نمیشود.

اما حق این است که هیچ یک از این احتمالات را نمیتوان پذیرفت، و همهی اینها محل اشکال است؛

پاسخ احتمال اول: مثلا در خصال کفارات الان که عتق رقبه مقدور نیست، و شخص به جهت مرض، امکان سفر نیز ندارد. در این صورت وقتی شخص میخواهد شصت مسکین را اطعام کند، به عنوان واجب تعیینی نیست. بلکه این فرد، هنوز مصداق واجب تخییری است، فقط این که بدل این واجب تخییری مانند قضیهی حقیقیه است (و مانند قضیهی خارجیه نیست.) یعنی بدل این واجب تخییری، فرضی است.

پاسخ احتمال دوم: همچنین نمیتوان گفت واجب تخییری از بین میرود و واجب تعیینی به وجود میآید، زیرا این جعل حکم جدید است و ما جعل حکم جدید ندارد.

پاسخ احتمال سوم: وقتی متعلق تکلیف از بین رفت، حکم مشکوک است و مجرای برائت است.

پاسخ احتمال چهارم: وقتی متعلق از بین میرود، فعلیت حکم از بین میرود، و اصل وجود حکم از بین نمیرود و باقی است.

بنابراین هیچ یک از این احتمالات را نمیتوانیم بپذیریم. یک احتمال دیگری که ممکن است وجود داشته باشد این است که خیار عیب، در واقع خیار نیست. بلکه خیار عیب حق تغریم نسبت به بایع است. یعنی مشتری میتواند بایع را بدهکار کند. و این حق تغریم مصادیق متعددی دارد. میتواند او را بدهکار کند و بگوید کالا را پس میدهم، پولم را پس بده، یا این که او را بدهکار کند و بگوید ارش بپردازد. حال یک مصداق این حق تغریم از بین رفته است. مانند این که یک نفر از دیگری هزار ریال طلب دارد، حال دولت واحد ریال را حذف کرده است، در حالی که این شخص از طرف مقابل ریال طلبکار بود. طلب شخص این جا به صد تومان تبدیل میشود. در صورتی که در سابق که ریال حذف نشده بود طلبکار میتوانست بگوید من هزار ریال طلبکار هستم، و یا صد توامن طلبکار هستم. حال که یک فرض از بین رفته است، طلبکار میتواند مدیون را به آن چه که ممکن است بدهکار کند و فقط تومان را از او طلب نماید.

احتمال دیگر هم این که بگوییم خیار یک حق واحد است و متعلق این حق دو چیز علی البدل است (رد یا ارش) و اگر رد ساقط شد، لطمهای به خیار وارد نمیشود، بلکه متعلق خیار لطمه میخورد. در واقع نمیخواهیم خیار را تبعیض کنیم و بگوییم قسمتی از آن وجود دارد و قسمتی وجود ندارد. بلکه میگوییم خیار دو متعلق دارد و یک متعلق آن از بین رفت و متعلق دیگر باقی است.

حال اگر یکی از این احتمالات پدیرفته شود مشکل حل میشود که چگونه رد ساقط شد و ارش باقی ماند. در غیر این صورت چیزی که در مکاسب وجود دارد و همهی فقها آن را گفتهاند، را ما نمیفهمیم که خیار عیب یک خیار باشد و وقتی رد ساقط شد، نیمی از خیار از بین برود و نیمی از خیار باقی بماند، زیرا یک چیز واحد قابل تجزیه نیست. (مگر این که با یکی از این احتمالات آن را درست نماییم.)

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo