درس خارج فقه استاد احمد عابدی

موضوع: توضیح خیار عیب

کلام در باب خیار عیب است. خیار عیب هفتمین و آخرین خیاری است که مرحوم شیخ در مکاسب مورد بررسی قرار داده است. (استاد معظم، مطالب مبسوطی در چگونگی دسته بندی شیخ در مکاسب و کیفیت نقل مطالب مربوط به خیارات و هم چنین چگونگی موضوع شناسی در فقه مطرح فرمودند که به جهت پرهیز از طولانی شدن کلام از ذکر آن خودداری نمودیم، و برای استفاده از فرمایشات ایشان، می‌توان به فایل صوتی مراجعه نمود.)

در مانحن فیه ابتدا از خیار بحث می‌کنیم، سپس از عیب و چیستی آن بحث خواهیم نمود. خیار عیب با بقیه خیارات تفاوتی دارد و آن هم این که در هیچ خیاری، ارش مشروع نیست، و تنها در خیار عیب مشروع است. در باقی خیارات، ذوالخیار بین رد و امضا مخیر است، و تخییر بین رد و امضا، امضا مجانی است. (یعنی یا با همین قیمت قبول می‌کند، یا رد می‌کند.) اما در خیار عیب، ذوالخیار بین رد، فسخ، امضا مجانی و امضا با ارش مخیر است، و می‌تواند طلب ارش نماید. اولین بحثی که شیخ مطرح نموده، منشاء خیار عیب است. اگر کسی چیزی را خرید و نمی‌داند صحیح است یا معیوب است (مثلا داخل کارتن است.) مثلا تخم مرغ می‌خرد و نمی‌داند داخل تخم مرغ صحیح است یا معیوب.

مشکلی که وجود دارد این است که اجماع مسلمین بر این است که مشتری می‌تواند کالایی را که نمی‌داند صحیح است یا معیوب خریداری کند و این معامله هم صحیح است با این که این معامله غرری است و جهالت هم در آن هست. و عجیب‌تر این که یک مرتبه وصف کمال مبیع مجهول است (نمی‌داند این تخم مرغ، خانگی است یا ماشینی) که در این صورت بیع باطل است، و یک مرتبه وصف صحت مبیع مجهول است (نمی‌داند این تخم مرغ سالم است یا فاسد) در این صورت اجماع بر صحت بیع قائم شده است. (با این که ضرر فقدان شرط صحت، از فقدان شرط کمال بیشتر است.)

شیخ انصاری برای حل این مطلب می‌فرماید: در تمام معاملات اصل بر صحت ثمن و مثمن است. یعنی بایع و مشتری به اعتماد اصاله الصحه وارد معامله می‌شوند. خود اصاله الصحه کار توصیف و رویت را انجام می‌دهد. مقصود از اصاله الصحه در اینجا، آن مورد فقهی با مودای "ضَع امرَ اخیکَ علی احسنه" ندارد. در این‌جا کسی کاری انجام نداده است، یک مبیع است، می‌خواهیم ببینیم سالم است یا معیوب. وقتی می‌گوییم اصاله الصحه، یعنی اصل اولی این است که هر چیزی طبق خلقت اولیه‌ی خدای متعال باشد. خداوند این چیز را درست و سالم آفریده است. گاهی می‌گوییم هر چیزی که خلقتش طبق آن چه که خداوند متعال آفریده است، باشد، آن چیز سالم است.