درس خارج فقه استاد هادی عباسی خراسانی
99/04/23
بسم الله الرحمن الرحیم
محتويات
1- حدیث اخلاقی1.1- جزو سه گروه نباش!
1.2- سه گروه مردم نسبت به دنیا و آخرت
2- خلاصه مباحث گذشته
3- ادله وجوب اقامه اربعین
4- نظر استاد در تزاحم اربعین و کرونا
موضوع: مسائل مستحدثه/مسائل کرونا /ادله وجوب کفایی مراسم اربعین
1- حدیث اخلاقی
عن علی علیه السلام: لرجل ساله أن يعظه : لا تكن ممّن يرجو الآخرة بغير العمل ، ويرجّى التّوبة بطول الأمل ، يقول فى الدّنيا بقول الزّاهدين ، ويعمل فيها بعمل الرّاغبين.[1]
1.1- جزو سه گروه نباش!
1) از کسانی نباش که دنبال آخرت است و دوست دارد آخرتش آباد باشد ولی برای آخرتش تلاش نمی‌کند. آخرت‌خواهی نیاز به تلاش و کوشش دارد.2) از کسانی نباش که توبه را با آرزوهای دراز و طولانی به تأخیر می‌اندازند. توبه باید عجله داشته باشد. ﴿تُوبُوا إِلَى اللَّهِ﴾[2] ، امر به توبه امر فوری است. با اجل و مهلت نیست.
3) در بخش سوم فرمودند طوری نباش که در دنیا حرفت حرف بی‌توجهان به دنیا باشد ولی کارت در دنیا کار دنیاشیفتگان باشد. به حسب ظاهر بگویی به دنیا توجه نداریم ولی به حسب باطن بین کار و حرفت فاصله باشد. این مرحله سوم مرحله عجیبی است. انسان باید برای آخرتش برنامه‌ریزی کند طوری که واقعا آخرت‌خواه باشد.1.2- سه گروه مردم نسبت به دنیا و آخرت
مردم نسبت به دنیا چند دسته‌اند:1) دنیا را انتخاب کرده‌اند و آخرت را فراموش کرده‌اند. {که روشن است این گروه زیان می‌کنند.}2) آخرت را انتخاب و دنیا را فراموش کرده‌اند. این هم خوب نیست. لا رهبانیة فی الاسلام.[3] اسلام دین اعتدال است.
در الهی‌نامه عرض کردم:
الهی!جمعی گویند بهشت را به بها است نه به بهانه؛و جمعی گویند بهشت را بهانه است بها، نه!و هادی گوید خوش آن بهانه که بهایش تو باشی.[4]
در مکتب اسلام انسان باید برنامه‌ریزی کند.3) کسانی که برنامه‌ریزی کنند برای دنیا و آخرتشان. این گروه از همه بهتر است. روز از نو و روزی از نو. رفتار و گفتارمان ان شاء الله مؤید یکدیگر باشد و همه برای خدا باشد. خدایی که آخرت را برای همه ما مقدر کرده است.2- خلاصه مباحث گذشته
- در مباحث گذشته رسیدیم به اینکه حج با حصول استطاعت وجوب عینی دارد و عرض کردیم تحصیل استطاعت لازم نیست ولی استطاعت که حاصل شد وجوب حج پشت سر آن می‌آید.
- عرض شد حج فوریت دارد به ادله خاصی که در آن هست. در قاعده اهم و مهم به این نتیجه رسیدیم که دلیلها معها. اهمیت حج از خود دلیل استفاده می‌شود. نه بدل دارد و از سویی سالی بلکه عمری یک مرتبه می‌خواهد تحقق یابد.
- در فعلیت امثال حج کمتر تکلیفی با آن مزاحمت می‌کند. با این قاعده، خیلی سوال‌ها پاسخ داده شد. بیماری کرونا هم نمی‌تواند وجوب کلی را بردارد. وجوب کفایی بر اهل جِده است و وجوب عینی بر اهل استطاعت. استحباب مؤکد با وجوب کفایی قابل جمع است. به گونه‌ای مستحب اکید است که باید من به الکفایة در اعمال حج باشد.
- در حج ادله اجبار حاکم را هم داریم. به این نتیجه رسیدیم که حج اطلاق دارد و شامل عمره هم می‌شود. در تنقیح مناط به این نتیجه رسیدیم که بیت نباید خالی باشد. چون تعطیل احکام حرام و اجرای آن واجب است، حاکم و مجری احکام الهی باید بکوشد بیت دایر باشد.
- مطلب مهم بعدی گفتیم در خیلی روایات فرقی بین زیارت نبی و زیارت بیت الله نبود.
- مطلب بعدی که می‌توانیم تنقیح مناط کنیم این بود که مقام عند البیت یعنی بیت خالی نباشد. از این می‌توانیم تعلیل و تنقیح مناط کنیم و بگوییم در موضوعات مشابه حکم موضوعات یکی است. زیارت اربعین در سال یک مرتبه اتفاق می‌افتد و استحباب اکید دارد. از این وجوب کفایی را می‌توانیم استفاده کنیم؟ اگر روزی دولت اسلامی یا فقیه جامع الشرایط به این نتیجه رسید باید همایشی با عنوان زیارت اربعین را برگزار کند آیا می‌تواند مانند حج اجبار کند؟
به نظر ما وجوب کفایی می‌یابد. عرض ما در تزاحم این شد که، در صورت لزوم مراقبت به خاطر کرونا، اگر اربعین حفظ دین و حفظ اسلام و شیعه است، حفظ دین اوجب واجبات است و هیچ چیزی با آن تنافی نخواهد داشت.
3- ادله وجوب اقامه اربعین
حالا می‌خواهیم چند روایت با این مبنا بیان کنیم. در کتاب «وسائل»، بابی با این عنوان وجود دارد: «باب تأكد استحباب زيارة الحسين بن علي و وجوبها كفاية».[5] چهل و هشت روایت که بیشتر آنها صحیح است، در این زمینه بیان شده که قابل فتواست. چقدر مرحوم شیخ حر عاملی خوب گفتند.
1) محمد بن يعقوب عن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن الحسين بن سعيد، عن القاسم بن محمد، عن إسحاق بن إبراهيم، عن هارون بن خارجة قال: (سمعت أبا عبد الله عليه السلام يقول: وكل الله بقبر الحسين أربعة آلاف ملك شعث غبر يبكونه إلى يوم القيامة، فمن زاره عارفا بحقه شيعوه حتى يبلغوه مأمنه، وإن مرض عادوه غدوة وعشية، وإن مات شهدوا جنازته واستغفروا له إلى يوم القيامة.)[6]
خداوند چهار هزار فرشته بر قبر امام حسین علیه السلام موکل کرده است که غبارآلود مانند خود حضرت هنگام شهادت هستند که گریه بر ایشان می‌کنند. کسی که زیارت ایشان را بیاید او را مشایعت می‌کنند و اگر مریض شود به عیادتش می‌آیند و اگر از دنیا رود به تشییع او می‌روند و تا روز قیامت برای او استغفار می‌کنند. چهار هزار فرشته کم نیست.
دیگر بزرگان از جمله مرحوم صدوق در ثواب الاعمال[7] و امالی[8] آورده‌اند.
2) وعن محمد بن يحيى، عن محمد بن الحسين، عن محمد بن إسماعيل، عن الخيبري عن الحسين بن محمد قال: (قال أبو الحسن موسى عليه السلام: أدنى ما يثاب به زائر أبي عبد الله عليه السلام بشط الفرات إذا عرف حقه وحرمته وولايته ان يغفر له ما تقدم من ذنبه وما تأخر.[9]
3) وبهذا الاسناد عن الحسين بن محمد القمي، عن أبي الحسن الرضا عليه السلام قال: من زار قبر أبي عبد الله الحسين عليه السلام بشط الفرات كان كمن زار الله فوق عرشه ورواه الصدوق في (ثواب الأعمال) عن أبيه، عن سعد، عن محمد بن الحسين والذي قبله عن أحمد بن محمد بن يحيى، عن أبيه، عن محمد بن أحمد، عن محمد بن الحسين.)[10]
4) وعن محمد بن يحيى وغيره، عن محمد بن أحمد ومحمد بن الحسين جميعا، عن موسى بن عمر، عن غسان البصري عن معاوية بن وهب، وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن بعض أصحابنا، عن إبراهيم بن عقبة، عن معاوية بن وهب، قال: (استأذنت على أبي عبد الله عليه السلام فقيل لي: ادخل فدخلت فوجدته في مصلاه، فجلست حتى قضى صلاته فسمعته وهو يناجي ربه وهو يقول: " يا من خصنا بالكرامة، وخصنا بالوصية، ووعدنا الشفاعة، وأعطانا علم ما مضى وما بقي، وجعل أفئدة من الناس تهوى إلينا، اغفر لي ولإخواني ولزوار قبر أبي الحسين صلوات الله عليه الذين أنفقوا أموالهم، وأشخصوا أبدانهم رغبة في برنا ورجاء لما عندك في صلتنا، وسرورا أدخلوه على نبيك صلواتك عليه وآله، وإجابة منهم لأمرنا، وغيظا أدخلوه على عدونا، أرادوا بذلك رضاك، فكافهم عنا بالرضوان واكلأهم بالليل والنهار، واخلف على أهاليهم وأولادهم الذين خلفوا بأحسن الخلف، وأصبحهم واكفهم شر كل جبار عنيد، وكل ضعيف من خلقك أو شديد، وشر شياطين الجن والإنس، وأعطهم أفضل ما أملوا منك في غربتهم عن أوطانهم، وما آثرونا به على أبنائهم " وأبدانهم " وأهاليهم وقراباتهم، اللهم إن أعدائنا عابوا عليهم خروجهم فلم ينههم ذلك عن الشخوص إلينا، وخلافا منهم على من خالفنا، فارحم تلك الوجوه التي قد غيرتها الشمس، وارحم تلك الخدود التي تقلبت على حفرة أبي عبد الله عليه السلام، وارحم تلك الأعين التي جرت دموعها رحمة لنا، وارحم تلك القلوب التي جزعت واحترقت لنا وارحم الصرخة التي كانت لنا، اللهم إني أستودعك تلك الأنفس، وتلك الأبدان حتى توافيهم على الحوض يوم العطش " فما زال وهو ساجد يدعو الله بهذا الدعاء، فلما انصرف قلت: جعلت فداك لو أن هذا الذي سمعت منك كان لمن لا يعرف الله لظننت ان النار لا تطعم منه شيئا، والله لقد تمنيت أني كنت زرته ولم أحج، فقال لي: ما أقربك منه، فما الذي يمنعك من زيارته، ثم قال: يا معاوية لم تدع ذلك، قلت: لم أدر ان الامر يبلغ هذا كله قال: يا معاوية من يدعو لزواره في السماء أكثر ممن يدعو لهم في الأرض يا معاوية لا تدعه، فمن تركه رأى من الحسرة ما يتمنى أن قبره كان عنده، أما تحب أن يرى الله شخصك وسوادك فيمن يدعو له رسول الله صلى الله عليه وآله وعلي وفاطمة والأئمة عليهم السلام، أما تحب أن تكون غدا ممن ينقلب بالمغفرة لما مضى ويغفر له ذنوب سبعين سنة، أما تحب أن تكون غدا ممن تصافحه الملائكة، أما تحب أن تكون غدا فيمن يخرج وليس له ذنب فيتبع به، أما تحب أن تكون غدا ممن تصافح رسول الله صلى الله عليه وآله؟!. ورواه الصدوق في (ثواب الأعمال) عن أبيه، عن سعد ابن عبد الله، عن يعقوب بن يزيد، عن ابن أبي عمير، عن معاوية بن وهب نحوه.)[11]
معاويه بن وهب گويد: به نزد امام صادق عليه السلام در آمدم و او در نمازگاهش بود (این سبک زندگی است که انسان باید در خانه‌اش مصلی داشته باشد)؛ پس نشستم تا نمازش را به جا آورد و شنيدم كه در نمازش با پروردگار نجواكنان مي گفت: اي آنكه ما را به ارجمندي ويژه داشتي، به ما وعده شفاعت دادي؛پيام رسالت را بر عهده ما نهادي، ما را ميراث داران پيامبران قرار دادي، پيامبري امت هاي پيشين را با ما به پايان بردي، ما را براي جانشيني و وصايت پيامبر ويژه داشتي، دانش پيشين و دانش باقيمانده و پسين را به ما ارزاني فرمودي؛دل هاي مردمان را شيفته ما ساختي، من و برادرانم و زيارتگران مزار امام حسين عليه السلام را ببخشاي، آنان كه به سبب اشتياق در نيكي به ما و اميد به پاداش هايي كه در دوستي و پيوند با ما نزد توست و براي شادمان نمودن پيامبر تو محمد صلي الله عليه و آله و پذيرفتن فرمان ما و خشمگين ساختن دشمنان ما دارايي خويش را انفاق نموده و به سوي ما رهسپار شده اند و از اين انفاقگري و راهسپاري، خشنودي تو را مي جويند، پس آنان را از جانب ما خرسندانه پاداش ده، شب و روز، ايشان را حفظ نما و در نبودشان ميان خانواده و فرزندان آنان به نكويي جانشين شو، همراه آنان باش و شر هر گردن فراز خيره سر و هر آفريده ناتوان و توانمند و شر شيطان هاي انس و جن را از آنان دور فرما؛برترين پاداشي را كه به سبب غربت از وطن هايشان و برگزيدن ما بر فرزندان و خانواده ها و خويشانشان آرزو دارند به آنان ارزاني فرما، خداوندا به راستي دشمنان ما بر درآمدن آنان از وطن خرده مي گيرند و اين خرده گيري آنان را از راهسپاري به سوي ما باز نداشته است. پس بر رخسارهايي كه آفتاب رنگش را ديگرگون ساخته رحم آور و بر اين گونه ها كه بر روي مزار امام حسين عليه السلام نهاده شده رحم آور و بر اين چشم ها كه به خاطر مهرورزي به ما اشك از آن جاري شده رحم آور و بر اين دل ها كه براي ما بي قراري مي كنند و شعله مي كشند رحم آور و بر اين ناله ها كه براي ما سر مي دهند رحم آور. خداوندا اين جان ها و پيكرها را به تو سپردم تا در روز تشنگي از حوض كوثر سيرابشان نمايي، پس امام عليه السلام پيوسته در سجده اين دعا را زمزمه مي فرمود، پس آنگاه كه دعايش را به پايان برد عرض كردم: فدايت گردم اگر اين دعايي را كه از شما شنيدم از آن كسي بود كه خدا را نمي شناخت، بي گمان مي پنداشتم كه آتش دوزخ هرگز هيچ جاي او را نمي سوزاند. به خدا سوگند كه آرزو نمودم كه امام حسين عليه السلام را زيارت كرده بودم و گام در حج نمي نهادم، پس امام عليه السلام مرا فرمود: تو كه به مزار امام حسين عليه السلام خيلي نزديك هستي، پس چه چيزي تو را از زيارتش باز مي دارد و چرا آن را وارهانده اي؟ اي معاويه عرض كرده: فدايت شوم نمي دانستم كه تا اين اندازه اهميت دارد. امام عليه السلام فرمود: اي معاويه آنان كه در آسمان براي زيارتگران امام حسين عليه السلام دعا مي كنند، فزون تر از كساني هستند كه در زمين بر آنان دعا مي نمايند. زيارت او را از بيم هيچ كس وانگذار و رها نكن؛زيرا هر كه زيارت آن حضرت عليه السلام را از بيم ديگران وارهاند، به اندازه اي حسرت خورد كه آرزو كند كه گورش در دستش مي بود. آيا دوست نداري خداوند پيكر و تن تو را در ميان گروهي بيند كه پيامبر خدا صلي الله عليه و آله آنان را دعا مي فرمايد؟ آيا دوست نداري كه فردا در روز رستاخيز در زمره كساني باشي كه فرشتگان دست آنان را به مهر مي فشرند؟ آيا دوست نداري فردا در رستاخيز در زمره كساني فرا آيي كه گناهي ندارند تا به آن بازخواست گردند؟ آيا دوست نداري كه فردا در رستاخيز در زمره كساني باشي كه پيامبر خدا صلي الله عليه و آله دست آنان را به مهر و دوستي مي فشرد؟
اربعین شادی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و نور چشم ایشان است و خار چشم دشمنان است.
گویا این روایت برای امروز و اربعین ما وارد شده است. دشمنان ما گفته‌اند نروید این طور و آن طور است. این عیب و مکر دشمنان در این زائران اثر نکرد.
حضرت مرتب در سجده بودند و این دعا را می‌خواندند.
5) وبإسناده عن الحسن بن محبوب، عن إسحاق بن عمار قال: (سمعت أبا عبد الله عليه السلام يقول: ليس شئ في السماوات إلا وهم يسألون الله ان يؤذن لهم في زيارة الحسين عليه السلام، ففوج ينزل وفوج يعرج.)[12]
6) عن محمد بن علي ماجيلويه، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن الريان بن شبيب، عن الرضا عليه السلام (في حديث) أنه قال له:( يا ابن شبيب إن سرك أن تلقى الله ولا ذنب عليك فزر الحسين، يا ابن شبيب إن سرك أن تسكن الغرف المبنية في الجنة مع النبي صلى الله عليه وآله فالعن قتلة الحسين، يا ابن شبيب إن سرك أن يكون لك من الثواب مثل ما لمن استشهد مع الحسين عليه السلام فقل متى ذكرتهم: يا ليتني كنت معهم فأفوز فوزا عظيما.)[13]
7) وعن حمزة بن محمد العلوي، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن محمد ابن أبي عمير، عن عتيبة بياع القصب، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: (من أتى قبر الحسين عليه السلام عارفا بحقه كتبه الله في أعلى عليين.)[14]
8) وعن الحسين بن أحمد بن إدريس، عن أبيه، عن محمد بن أحمد، عن محمد بن الحسين، عن الحسن بن علي بن فضال، عن محمد بن الحسين بن كثير، عن هارون بن خارجة قال: (قلت لأبي عبد الله عليه السلام: انهم يروون ان من زار قبر الحسين ابن علي عليهما السلام كانت له حجة وعمرة، قال: من زاره والله عارفا بحقه غفر الله له ما تقدم من ذنبه وما تأخر.)[15]
9) وعن محمد بن الحسن، عن الصفار، عن محمد بن الحسين بن أبي الخطاب، عن محمد بن سنان قال: (سمعت الرضا عليه السلام يقول: زيارة الحسين عليه السلام تعدل عمرة مقبولة مبرورة.)[16]
از اینها می‌فهمیم زیارت اربعین در تنقیح مناط همانند حج است. شکی در این نیست.
مانند روایت 29 دارد که 70 هزار ملک طواف می‌کنند.
10) وعن محمد بن موسى بن المتوكل، عن عبد الله بن جعفر الحميري، عن أحمد بن محمد، عن الحسن بن محبوب، عن داود الرقي قال: (سمعت أبا عبد الله عليه السلام يقول: ما خلق الله خلقا أكثر من الملائكة وإنه لينزل من السماء كل مساء سبعون ألف ملك يطوفون بالبيت ليلهم حتى إذا طلع الفجر انصرفوا إلى قبر النبي صلى الله عليه وآله فسلموا عليه، ثم يأتون قبر أمير المؤمنين علي عليه السلام فيسلمون عليه، ثم يأتون قبر الحسن فيسلمون عليه، ثم يأتون غبر الحسين فيسلمون عليه، ثم يعرجون إلى السماء قبل أن تطلع الشمس، ثم تنزل ملائكة النهار سبعون ألف ملك فيطوفون بالبيت الحرام نهارهم حتى إذا دنت الشمس للغروب انصرفوا إلى قبر رسول الله صلى الله عليه وآله فيسلمون عليه، ثم يأتون قبر أمير المؤمنين عليه السلام فيسلمون عليه، ثم يأتون قبر الحسن فيسلمون عليه، ثم يأتون قبر الحسين فيسلمون عليه، ثم يعرجون إلى السماء قبل أن تغيب الشمس.)[17]
در شب‌های جمعه زیارت توصیه شده است.
4- نظر استاد در تزاحم اربعین و کرونا
اگر تزاحم بین مراقبت‌های کرونا و زیارت اربعین رخ داد چه کنیم؟ ان شاء الله تا آن زمان رفع شود.
به نظر ما دولت و ملت باید مدیریت در این زیارت داشته باشند. این از حج کمتر نیست. اجماع همه بر استحباب است.
به نظر ما زیارت در حد واجب کفایی است مانند نظر صاحب وسائل. اگر به قدرت اسلام برسد حاکم باید اجبار به رفتن کند.
اگر حفظ شعائر منحصر به این مطلب شود باید حتما انجام شود. در زمان ما نماد اسلام برای بنیه دین شده است. زائران حج نزدیک به سه میلیون بود ولی زائران کربلا نزدیک به 20 میلیون.
هیچ شکی نداریم که اگر این گونه باشد باید به زیارت امام حسین علیه السلام برویم. چنان که امام صادق علیه السلام به صالح بن میثم فرمودند:
وعن صالح الصيرفي، عن عمران الميثمي، عن صالح بن ميثم، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: (من سره أن يكون على موائد نور يوم القيامة فليكن من زوار الحسين بن علي عليهما السلام.)[18]
زیارت امام حسین علیه السلام معادل حج است و در بسیاری از احکام مشابه است:
وعن محمد بن الحسن، عن الصفار، عن أحمد بن محمد، عن محمد بن علي، عن إبراهيم بن يحيى، عن أبيه يحيى بن أبي البلاد قال: (سألت الرضا عليه السلام عن زيارة الحسين عليه السلام فقال: ما تقولون أنتم؟ قلت: تعدل حجة وعمرة قال: عمرة مبرورة.)[19]
دیگران بیت را می‌توانند دائر کنند، حرفی نیست ولی اگر کشورهای مختلف باید برای دایر بودن بیت و اقامه اربعین دست به دست هم دهند و باید این کار را انجام دهند.
همانی که در حج داریم در زیارت اربعین هم داریم.
باب 38 ابواب المزار وسائل الشیعة: كراهة ترك زيارة الحسين (علیه السلام) را هم ملاحظه کنید. که ترک زیارت امام حسین علیه السلام کراهت دارد.
حتی چنین فرمودند:
محمد بن الحسن باسناده عن محمد بن أحمد بن داود، عن الحسين بن محمد بن علان، عن حميد بن زياد، عن أحمد بن محمد، عن محمد بن يزيد، عن علي بن الحسن عن عبد الرحمان بن كثير قال: (قال أبو عبد الله عليه السلام: لو أن أحدكم حج دهره ثم لم يزر الحسين بن علي عليهما السلام لكان تاركا حقا من حقوق رسول الله صلى الله عليه وآله، لان حق الحسين فريضة من الله تعالى واجبة على كل مسلم.)[20]
ترک آن جفای به رسول صلی الله علیه و آله و ولی است و جفا حرام است. پس نباید ترک شود.
زیارت اربعین را باید مدیریت شود نه تعطیل شود.
مراقبت کنیم عتبات ما و زیارت‌گاه‌های ما که نماد دینی ما است. اینها همه علاوه بر تکلیف شرعی نماد اسلامی هستند.
احادیث عجیبی داریم که به محضر معصومین علیهم السلام می‌رسند و می‌گویند ترک این زیارت‌ها را نکنید.
محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن محمد بن الحسين، عن عمار بن مروان. عن جابر، عن أبي جعفر عليه السلام قال: (تمام الحج لقاء الامام.)[21] [22]
ما عرضمان این است که لقاء الامام زنده و مرده ندارد. کسی که به مکه می‌رود باید به زیارت حضرت رسول صلی الله علیه و آله برود. آن زمان به زیارت امام علیه السلام هم می‌رفتند.
می‌شود از این تعلیل در صلاة المسافر استفاده کرد که با توجه به اینکه اماکن تخییر مکه، مدینه، مسجد کوفه و حائر حسینی علیه السلام است؛ احکام در عناوین تعلیلی یکی هستند. بعید نیست این چنین باشد.
بیماری کرونا تلفات دارد و این تلفات ناپسند است حتی اگر یک نفر باشد ولی این تلفات می‌تواند اربعین را کنسل کند؟
خیر، کرونا نمی‌تواند اربعین را تعطیل کند؛ چرا که حفظ اسلام است و هزاران جان فدای بقای اسلام باد. امام حسین علیه السلام هم خود و خانواده را فدای اسلام کردند. اینجا هم تهلکه نیست. ﴿لَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ﴾[23] خروج موضوعی دارد. چرا که حفظ حق الهی است.
فریضة در این روایت آمده است که واجب بر همه است. فريضة من الله تعالى واجبة على كل مسلم واجب کفایی است. اگر من به الکفایه نبود حاکم باید بر زیارت امام حسین علیه السلام هم مجبور کند.
کرونا واجب‌های مهم را کنسل می‌کند نه واجب‌های اهم.
اگر انجام واجباتی، مقدماتی می‌خواست باید انجام شود.
